تأثیر زمان برداشت بر ویژگی های کمی و کیفی و اثرات ضد قارچی اسانس گیاه مرزنجوش بخارایی (origanum vulgare subsp. gracile)

مرزنجوش (origanum vulgare) گیاهی علفی و چندساله متعلق یه تیره نعناع است که کاربردهای زیادی در طب سنتی و صنایع داروسازی، غذایی و آرایشی و بهداشتی دارد. مرزنجوش بخارایی(o. vulgare ssp. gracile) یکی از سه زیرگونه شناخته شده از جنس مرزنجوش در ایران است که بصورت وحشی در مناطق شمال غرب رویش دارد. تحقیق حاضر به منظور بررسی اثر زمان های مختلف برداشت (قبل از گلدهی، گلدهی کامل و پس از گلدهی) بر کمیت، کیفیت و فعالیت ضدقارچی اسانس مرزنجوش بخارایی انجام گرفت. برای این منظور مواد گیاهی از رویشگاه طبیعی آن در منطقه سارال واقع در شمال غربی شهر سنندج برداشت گردیدند. مواد گیاهی برداشت شده در دمای اتاق و در سایه خشک گردیده و سپس اسانس آن ها به روش تقطیر با آب و با استفاده از دستگاه کلونجر به مدت سه ساعت استخراج گردید. نتایج مربوط به محتوی اسانس در مراحل مختلف نموی (اسانس برگ ها در مرحله قبل از گلدهی (m1)، اسانس برگ ها (m2) و گل ها (m3) در مرحله گلدهی و اسانس برگ ها در مرحله پس از گلدهی (m4)) نشان داد که بیشترین (44/2 درصد) و کمترین (01/1 درصد) محتوی اسانس به ترتیب در مراحل m3 و m1 بدست آمد. نتایج آنالیز اسانس ها توسط دستگاههای گازکروماتوگرافی (gc) و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی (gc/ms) نشان داد که کارواکرول، گاما-ترپینن، پارا-سیمن و کارواکرول متیل اتر اجزاء عمده شناسایی شده در اسانس ها بودند. بیشترین (6/60%) و کمترین (6/27%) میزان کارواکرول به ترتیب در اسانس های m3 و m4 مشاهده گردید. همچنین در یک آزمایش جداگانه اثرات این اسانس ها در غلظت های مختلف (صفر، 200، 400، 600، 800 و 1000 میکرو لیتر در لیتر) بر رشد میسیلیومی و جوانه زنی اسپور پنج قارچ بیماریزای گیاهی (بوتریتیس سینرآ، آسپرژیلوس نایجر، پنیسیلیوم اکسپانسوم ، آلترناریا براسیسیکولاو تریکودرما) مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که تمام اسانس ها اثرات بازدارندگی خوبی بر رشد میسیلیومی و جوانه زنی اسپور قارچ ها داشتند. فعالیت ضدقارچی اسانس ها به نوع قارچ و ترکیب و غلظت اسانس مورد آزمایش بستگی داشت. با افزایش غلظت اسانس ها، کاهشی در رشد میسیلیوم و جوانه زنی اسپور قارچ ها مشاهده گردید. در اکثر قارچ های مورد آزمایش اسانس m3 دارای بیشترین اثر ضدقارچی بود. فعالیت ضدقارچی قوی اسانس m3 می تواند به بالاتر بودن ترکیبات فنولیک نظیر کارواکرول در این اسانس نسبت داده شود. رشد میسیلیومی بوتریتیس سینرآ و تریکودرما، به ترتیب دارای بیشترین و کمترین حساسیت در برابر اسانس ها بودند. بررسی ماهیت فعالیت ضدقارچی اسانس ها نشان داد که تمام اسانس ها در غلظت های بکار رفته قارچ ایستا بوده اند. در مجموع یافته های این تحقیق نشان داد که اسانس این گیاه ممکن است به عنوان یک جایگزین برای ترکیبات شیمیایی مصنوعی، در کنترل قارچ های بیماریزای گیاهی و افزایش عمر انباری تولیدات گیاهی مورد استفاده قرار گیرد.